Khi nói đến việc giáo dục giới trẻ theo kinh nghiệm của Don Bosco, chúng ta không thể không nhắc tới Hệ thống giáo dục Dự phòng. Nét căn bản trong hệ thống giáo dục này là ba yếu tố quan trọng: Ái (Đức ái, tình yêu thương), Trí (Lý trí, suy nghĩ) và Đạo (Tôn giáo, cảm thức về siêu nhiên và sự linh thánh). Với Don Bosco,yếu tố tôn giáo trong hệ thống giáo dục của ngài được đặt trên nền tảng đạo đức Kitô giáo.
Một vài thách đố cho chúng ta ngày nay
Trong một thế giới thay đổi nhanh chóng như hôm nay, chúng ta có thể nhận thấy có hiện tượng: người ta đang tìm cách loại bỏ Thiên Chúa ra ngoài cuộc sống cá nhân và xã hội vì nhiều lý do khác nhau. Cách chung, đó là thái độ xem nhẹ những ràng buộc về lương tâm hay luân lý để sống theo những gì là duy vật chất và với sự tự do quá trớn. Người cảm thấy không cần phải nói đến Thiên Chúa. Nhiều nơi, người trẻ không được giáo dục về tôn giáo hay về đời sống đạo đức hoặc về mặt tinh thần một cách đầy đủ, và đời sống đạo đức thiêng liêng không được xem như là một yếu tố quan trọng trong việc rèn nhân cách. Hậu quả như thế nào đối các thế hệ tương lai? Có lẽ chẳng cần phải đợi đến vài chục năm sau mà từ bây giờ ta có thể thấy rồi. Lời cảnh báo và kêu cứu đang vang lên khắp nơi.Thực tế dễ thấy là trong bối cảnh của xã hội bị chi phối bởi bạo lực, dối trá và sự cuốn hút của vật chất, một số sống thờ ơ với những gì là nhân đức, là tình người. Số khác không muốn chọn lối sống theo lương tâm ngay chính vì “dễ bị thua thiệt” hoặc cảm thầy bị “gò bó”, đã trở nên gian dối và coi thường cả những gì cao cả nhất thuộc về quyền làm người.
Tất cả chúng ta và con người mọi nơi, mọi thời luôn đi tìm kiếm hạnh phúc. Cách này hay cách khác, kinh nghiệm sống dạy cho người ta biết rằng hạnh phúc thật không nằm ở tiền bạc, của cải vật chất, mà ở một kết cuộc sâu xa hơn, bền vững hơn, trường tồn hơn nằm ngoài quyền lực của con người và thế giới vật chất. Cuộc sống và cách sống của con người hệ tại vào những gì họ tin là quan trọng và siêu việt. Thật vậy, hành vi và lối sống đạo đức thật của con người được đặt trên nền tảng tâm linh: niềm tin vào một Đấng tối cao, tin “Ông Trời” hay tin vào một Thiên Chúa. Không có Thiên Chúa, mọi sự có thể trở nên “khó khăn” hơn. Ta có thể mượn lời của L. Tolstoi: “Không có Thiên Chúa mọi sự đều có thể”, kể cả những việc ác độc nhất mà con người gây ra cho nhau. Không có sự hiện diện của Thiên Chúa, con người trở thành lang sói của nhau.
Thực tế nầy là một thách đố lớn cho các nhà giáo dục kitô giáo vì họ phải luôn làm lại từ đầu việc gieo mầm đức tin. Liệu những khó khăn ấy có thể làm những nhà giáo dục theo tinh thần của Don Bosco bị rơi vào tình trạng bế tắc hay bi quan hay không? Chúng ta hãy quay trở lại với kinh nghiệm của Don Bosco.
Từ kinh nghiệm của Don Bosco
Trở lại với lịch sử thành phố Tô-ri-nô, miền Bắc nước Italia cách đây hơn 150 năm, ta có thể hiểu được kinh nghiệm của Don Bosco. Đó là những năm đất nước Ý bước vào thời công nghiệp hóa. Thành phố Tô-ri-nô biến mình thành một trung tâm công nghiệp. Bao nhiêu bạn trẻ bỏ làng quê lên thành phố kiếm sống với mong ước đổi đời. Họ lang thang đây đó tìm công việc và chỗ nương thân. Phần lớn các bạn trẻ, vì không có kinh nghiệm sống nơi chốn thành thị đầy phức tạp nên gặp nhiều khó khăn và bị nhiều kẻ xấu lợi dụng, hoặc bị giới chủ bốc lột sức lao động. Số đông trong họ không tìm được công việc hay nơi trú ngụ thích hợp, đã sa chân vào con đường phạm pháp. Đối với phần đông các bạn trẻ, cuộc sống khốn cùng cũng đã khiến nhiều người trong họ mất dần niềm tin vào Thiên Chúa và cả lòng tin vào con người; họ mất dần hy vọng.
Chính quyền dân sự ở thành phố Tô-ri-nô lúc đó phải thích ứng với điều kiện kinh tế, chính trị trong bước chuyển mình. Họ có nhiều việc để làm với xã hội đang thay đổi, nên người ta không có đủ thời gian lẫn khả năng để giải quyết các tệ nạn xã hội. Người ta dùng nhà tù và phương pháp quản lý cứng rắn để thiết lập trật tự và để giải quyết rối loạn xã hội do vấn đề di dân trẻ. Phần khác, do ảnh hưởng của não trạng thế tục hóa, họ cũng chẳng có mấy thiệm cảm với tôn giáo và hàng giáo phẩm, thậm chí còn muốn “xóa sổ” các dòng tu và các tổ chức hay hạn chế các hoạt động tôn giáo. Cũng vì vậy, những ai dấn thân vào công việc xã hội với lý tưởng tôn giáo đều đã gặp không ít khó khăn. Don Bosco đã bắt đầu công cuộc của Ngài với các bạn trẻ trong tình huống như thế. Xem ra tình trạng ngày ấy ở Torino không khác thời nay bao nhiêu so với nhiều nơi mà các tu sĩ Sa-lê-diêng Don Bosco đang làm việc cho giới trẻ.
Đến với những người trẻ cần giúp đỡ. Trong một xã hội có bề dày về truyền thống đạo đức và nền tảng luân lý kitô giáo lâu đời như ở nước Ý, tại Tô-ri-nô, Don Bosco cũng đã gặp những cậu bé như kiểu Bạc-tô-lô-mê-ô Garelli. Các bạn trẻ như cậu đã bị thiếu hụt nghiêm trọng việc giáo dục Đức Tin: cậu không biết làm dấu Thánh giá hay chẳng đọc thuộc một Kinh Kính mừng. Don Bosco đã không dừng lại ở đó để thở than hay trách móc. Ngài nhận thấy công việc phải làm là phải bắt đầu “nói về Chúa” với các bạn trẻ kiểu này bằng “bài giáo lý đơn sơ nhất”: làm Dấu Thánh giá và cùng nhau đọc một Kinh Kính mừng.
Trong bối cảnh giới trẻ có nhiều “vấn đề” khác về luân lý, Don Bosco đã gặp những “tay anh chị” cầm đầu băng đảng bụi đời như kiểu Mi-ca-en Magone. Những bạn trẻ thuộc loại này hầu như đã xa rời những chuẩn mực đạo đức bình thường nhất; và tất nhiên, chúng chẳng nhớ hay chẳng còn biết gì về Chúa, Mẹ và chẳng cần biết đến thiên đàng hay hỏa ngục. Với chúng, Don Bosco đã tìm cách kết bạn và đã có “nhã ý” mời chúng đến thăm “nhà” của mình (tức Nguyện xá đơn sơ ở Valdocco) để xem các bạn trẻ khác của Ngài đang vui chơi, cầu nguyện, chia sẻ tình bạn và sống huynh đệ ra sao với nhau. Ngài còn cho chúng một chổ trú thân và tìm cách giúp chúng học hỏi một nghề nghiệp nào đó để kiếm sống. Bằng cách ấy, qua những mối tương quan rất tình người, qua trò chơi lành mạnh, những giờ huấn nghiệp và những giờ cầu nguyện đơn sơ nhất, Don Bosco đã giúp chúng tìm lại và nhận biết Thiên Chúa thâm sâu hơn.
Sống đường lối của Kinh Lạy Cha. Còn một điều nữa, thời Don Bosco sống, người ta có cái nhìn nghi kỵ với các linh mục, vì rằng một số giáo sỹ hoặc là bị lèo lái theo chân những người quyền quý hoặc là “phò” những kẻ có quyền lực chính trị, hoặc là chống đối ra mặt. Don Bosco, bằng “đường lối chính trị của Kinh Lạy Cha” và bằng thái độ vui tươi, hòa nhã với tất cả mọi người, đã xóa tan mọi nghi kỵ từ nhiều phía. Ngài đã mời mọi người hợp tác vì phần rỗi của các bạn trẻ. Ngài sẵn sàng hợp tác với bất kỳ ai có tâm huyết “vì lợi ích cho giới trẻ”.
Tạo mối tương quan thân tình và tín nhiệm với các người trẻ. Kinh nghiệm quan trọng hơn là chính Don Bosco đã sống và hiện diện với người trẻ. Ngài đã tạo ra mối tương quan thân tình và sự tín nhiệm từ phía các bạn trẻ bằng sự hiện diện của một người cha, người thầy và người bạn. Từ đó, ngài đã làm hai điều căn bản khác nữa để chuyển tải nội dung Đức Tin: (1) giúp các bạn trẻ ý thức rằng có Thiên Chúa hiện diện trong cuộc đời mình và Thiên Chúa luôn yêu thương họ. (2) giúp họ sống tương quan với Thiên Chúa bằng lòng biết ơn và cuộc sống thánh thiện của chính bản thân và qua những việc tốt lành mình làm cho người khác. Các bạn trẻ được huấn luyện để trở nên người kitô hữu tốt và là người công dân lương thiện.
Một vài đề xuất
Điều gì ta có thể bắt gặp nơi Don Bosco và đâu là kinh nghiệm của Ngài để chúng ta có thể giúp người trẻ nhận ra Thiên Chúa? Làm cách nào để chuyển đạt niềm tin tôn giáo, cách cụ thể hơn, để nói về Thiên Chúa và về Chúa Kitô, nói về tình yêu của Ngài với bạn trẻ thời nay? Có thể chúng ta, những người làm công việc giáo dục Đức tin, cùng chia sẻ vài điều trăn trở hay cùng suy nghĩ những đề nghị sau.
Hãy bắt đầu giới thiệu về Chúa từ những lời kinh đơn sơ nhất trong gia đình hoặc nơi sân chơi, bằng một dấu thánh giá trước bữa cơm hay khi khởi sự một công việc, một cuộc chơi, một giờ học… với ý thức giúp cho bạn trẻ niềm xác tín rằng “Thiên Chúa đang hiện diện giữa họ và sẽ chúc phúc lành cho mọi ngươi”.
Tổ chức những cuộc gặp gỡ nhóm và chia sẻ kinh nghiệm sống. Hãy giúp các bạn trẻ biết rộng mở tầm nhìn và hiểu hơn về giá trị làm người, nhất là cảm nghiệm niềm vui, nỗi buồn, sự may mắn, điều hạnh phúc của chính mình mà biết sống với lòng biết ơn Thiên Chúa như là “kinh nghiệm đức tin” về Đấng Ban ơn, Đấng là Chân -Thiện -Mỹ; hoặc qua những buổi làm việc thiện nguyện, lúc thăm viếng những người nghèo khổ và bất hạnh, hãy nói cho họ biết thêm về Tình yêu Nhập Thể – Thiên Chúa làm người và sống với con người.
Tổ chức Việc cầu nguyện, cử hành Phụng vụ với những hình thức sống động hay trang trọng tùy theo tâm tình, theo đối tượng khác nhau và thời điểm thích hợp. Như thế, qua đời sống phụng vụ vàcác giờ cầu nguyệnchúng ta sẽ có thể chuyển tải mạnh mẽ các thông điệp về Đức Tin cho các bạn trẻ. Hãy giúp các bạn trẻ cầu nguyện bằng những lời kinh của chính họ, với hình thức tương hợp với lứa tuổi và tâm lý;hãy làm sao để lời kinh nguyện xuất phát từ những trăn trở của họ được mọi người lắng nghe. Hãy dạy họ biết cách cầu nguyện cho người khác và trong tình hiệp thông họ sẽ cảm thấy Thiên Chúa gần gũi con người nhiều hơn là họ nghĩ.
Sử dụng những phương tiện truyền thông. Các bạn trẻ ngày nay rất nhanh nhậy trong việc sử dụng những những tiện ích trên máy vi tính, điện thoại, iPad, iPhone… Với những người trẻ có tài năng và đạo đức, họ hoàn toàn có thể là “chủ nhân ông” của các phương tiện này và là những “chứng nhân” cho bạn bè cùng trang lứa qua những thông điệp Đức tin được viết nên bằng ngôn ngữ từ chính cuộc sống thường ngày của họ. Tuy nhiên, họ cần có những người đồng hành và “đổ nền” cho họ với những gương chứng ta Tin mừng. Vai trò đó là của các bậc cha mẹ, thầy cô, các linh mục, tu sỹ… như lời Đức Giáo Hoàng Phao-lô VI: “Con người thời nay không cần những thầy dạy. Có chăng, họ cần những thầy dạy là những chứng nhân”.
Để kết…
Ngày nay, khi khắp mọi nơi, mọi người đang đau đầu để đi tìm những giải pháp tốt nhất cho việc giáo dục con người toàn diện, thì người ta không thể bỏ qua yếu tố niềm tin và nền tảng đạo đức nơi các tôn giáo. Người ta luôn cần có những con người làm thay đổi cuộc đời và bộ mặt thế giới này theo đường lối công bằng, theo nền văn minh của tình yêu thương và tha thứ. Ai thực sự xác tín điều ấy thì hãy lắng nghe và bắt đầu lại việc rao giảng Tin mừng. Hãy tiếp tục nói về Thiên Chúa cho bạn trẻ ngày nay bằng ngôn ngữ của sự cảm thông, của tình yêu thương, của niềm khát vọng chân lý nơi trái tim con người hôm nay qua chứng tá đời sống niềm tin của mình. “Tâm hồn con người khát mong một thế giới nơi tình yêu ngự trị, nơi các ân huệ được chia sẻ, nơi sự hiệp nhất được xây dựng, nơi sự tự do tìm thấy ý nghĩa của nó trong chân lý và là nơi mà căn tính của mỗi người được thể hiện trong một sự hiệp thông, tôn trọng. Đức tin có thể mang lại một câu trả lời cho những mong đợi này. Các con hãy là những sứ giả!”(ĐTC Bênêđictô XVI, Sứ điệp ngày Thế Giới Truyền Thông năm 2009).
(Lê An Phong, SDB)