Có một chủ đề xuyên suốt trong giáo huấn của Đức Giáo hoàng mới: ngài đề xuất một mẫu hình cộng đồng Kitô giáo mang tính truyền giáo, nơi sự hiệp thông được sống trọn vẹn, và do đó có khả năng phục vụ tất cả mọi người, bắt đầu từ những người bé mọn nhất; một cộng đồng dấn thân thúc đẩy đối thoại và hòa bình. Một Giáo hội không “dựa dẫm” vào quyền lực, không đánh đồng sứ mạng với tiếp thị tôn giáo, mà biết trở nên men bởi vì phản chiếu ánh sáng của Đấng Khác.
Andrea Tornielli
Đã sáu tháng trôi qua kể từ buổi chiều ngày 8 tháng 5, khi vị Giám mục mới của Roma – vị Giáo hoàng người Mỹ đầu tiên và cũng là tu sĩ dòng Augustino đầu tiên – xuất hiện tại Ban công Trung tâm của Đền thờ Thánh Phêrô. Có một ý tưởng trung tâm xuyên suốt giáo huấn của ngài: một Giáo hội là dấu chỉ hiệp nhất và hiệp thông, trở thành men cho một thế giới đang khao khát hòa giải giữa chiến tranh, thù hận và bạo lực. Bên cạnh những phân tích về tính liên tục hay đứt đoạn so với vị tiền nhiệm (một điều tự nhiên trong mỗi triều đại giáo hoàng), cũng đáng để nhìn lại một số khoảnh khắc then chốt trong giáo huấn của ngài, cho thấy rằng việc rao giảng những điều cốt yếu của đức tin không bao giờ tách rời khỏi chứng tá bác ái và dấn thân cụ thể đối với những người bé nhỏ nhất, cũng như việc xây dựng một xã hội công bằng hơn. Từ những lời đầu tiên của ngài, được nói khi chào cộng đoàn ngay sau khi được bầu làm Giáo hoàng:
“Bình an ở cùng tất cả anh chị em! […] Đó là bình an của Chúa Kitô phục sinh. Một bình an không vũ trang và giải giới, khiêm nhường và kiên trì. Một bình an đến từ Thiên Chúa, Đấng yêu thương tất cả chúng ta, vô điều kiện. […] Chúng ta cần cùng nhau tìm cách trở thành một Giáo hội truyền giáo, một Giáo hội xây dựng những nhịp cầu, đối thoại, luôn mở rộng để đón tiếp”.
Một Giáo hội, như ngài đã nói trong bài giảng khai mạc triều đại giáo hoàng ngày 18 tháng 5 năm 2025, là hiệp nhất, “một dấu chỉ của hiệp nhất và hiệp thông, trở thành men cho một thế giới hòa giải”.
“Trong thời đại của chúng ta, chúng ta vẫn thấy quá nhiều chia rẽ, quá nhiều vết thương do hận thù, bạo lực, định kiến, nỗi sợ khác biệt và một mô hình kinh tế khai thác tài nguyên Trái Đất và đẩy người nghèo ra ngoài lề. Về phần chúng ta, chúng ta muốn trở thành một chút men nhỏ của hiệp nhất, hiệp thông và huynh đệ trong thế giới”.
Trọng tâm của sứ mạng: Trở nên bé nhỏ để Đức Kitô được nhận biết
Hôm sau ngày được bầu làm Giáo hoàng, cử hành Thánh lễ đầu tiên với các Hồng y tại Nhà nguyện Sistine, Đức Thánh Cha Lêô XIV đã nhắc lại “một cam kết không thể thiếu đối với tất cả những người trong Giáo hội đang thi hành thừa tác vụ quyền bính. Đó là phải bước sang một bên để Đức Kitô được ở lại, phải trở nên nhỏ bé để Người được biết đến và được tôn vinh (x. Ga 3,30), phải tận hiến hết mình để mọi người có cơ hội nhận biết và yêu mến Người”.
Trong bài giảng ngày 18 tháng 5 năm 2025, Đức Thánh Cha nói về “tình yêu và hiệp nhất” như hai chiều kích của nhiệm vụ được Chúa Giêsu trao cho Thánh Phêrô, và giải thích rằng nhiệm vụ này chỉ khả thi vì trong cuộc sống, Thánh Phêrô “đã cảm nghiệm tình yêu vô biên và vô điều kiện của Thiên Chúa, ngay cả khi ngài thất bại và chối bỏ Người”. Bởi vì, như Đức Thánh Cha nói với các bạn trẻ tụ họp tại Tor Vergata vào tối ngày 2 tháng 8 năm 2025: “Sự hiện hữu của chúng ta không bắt nguồn từ quyết định của chính mình, mà từ một tình yêu đã muốn chúng ta hiện hữu”.
Tình yêu này đi trước chúng ta, như Đức Thánh Cha giải thích trong bài giáo lý tại buổi Tiếp Kiến Chung ngày 20 tháng 8 năm 2025, khi nói về việc Giuđa nhận miếng bánh từ Chúa Giêsu trong Bữa Tiệc Ly: “Chúa Giêsu tiếp tục yêu thương và yêu cho đến tận cùng […] Người biết rằng sự tha thứ đích thực không chờ đợi sự thống hối, nhưng được trao ban trước, như một hồng ân nhưng không, ngay cả trước khi được đón nhận”.
Sứ mạng của Giáo hội là làm chứng cho tình yêu này. Để làm được điều đó, Đức Thánh Cha đã giải thích vào ngày 7 tháng 6 năm 2025, trong Đêm Canh Thức Lễ Chúa Thánh Thần Hiện Xuống, “chúng ta không cần các thế lực quyền thế, những thỏa hiệp thế gian hay những chiến lược cảm xúc. Rao giảng Tin Mừng luôn là công trình của Thiên Chúa. Nếu đôi khi nó diễn ra qua chúng ta, đó là nhờ những mối dây liên kết do Người tạo nên”. Giáo hội không cần đổi chác ưu đãi với thế gian hay chiến lược tiếp thị dựa trên cảm xúc hay sự khoe khoang quá mức. Rao giảng Tin Mừng là công trình của Thiên Chúa.
Yếu tố căn bản của việc truyền giáo là hiệp nhất trong đa dạng – sự hiệp thông được sống trọn vẹn. Đây là một đức tin, như ngài nhấn mạnh vào ngày 5 tháng 10 năm 2025, trong Năm Thánh Thế Giới Truyền Giáo, “không áp đặt bằng quyền lực hay bằng những cách phi thường”.
“Thật vậy, chỉ cần có đức tin nhỏ như hạt cải cũng có thể làm được những điều không tưởng (x. Lc 17,6), vì trong đó có sức mạnh của tình yêu Thiên Chúa, mở ra con đường cứu độ. Đây là một ơn cứu độ được nên trọn khi chúng ta nhận lãnh trách nhiệm và, với lòng cảm thương của Tin Mừng, chăm sóc những đau khổ của người khác”.
Đức tin mà Đức Thánh Cha Lêô XIV đề nghị trong bài giảng ngày 29 tháng 6 năm 2025 là một đức tin chú ý đến “nguy cơ rơi vào thói quen, nghi thức, và những khuôn mẫu mục vụ lặp đi lặp lại mà không đổi mới và không giải quyết những thách đố của hiện tại”; là một đức tin có thể “để bản thân được chất vấn bởi các biến cố, các cuộc gặp gỡ và hoàn cảnh cụ thể của các cộng đồng, tìm kiếm những con đường mới cho công cuộc truyền giáo, bắt đầu từ những vấn đề và câu hỏi mà anh chị em trong đức tin đặt ra”.
Đó là một đức tin không xét đoán người khác, cũng không khiến chúng ta cảm thấy “hoàn hảo”, bởi như Đức Thánh Cha giải thích trong buổi đọc Kinh Truyền Tin ngày 24 tháng 8 năm 2025, Chúa Giêsu thách đố “sự an toàn của các tín hữu”:
Chúa Giêsu “nói với chúng ta rằng tuyên xưng đức tin bằng lời nói, ăn uống với Người trong cử hành Thánh Thể hay có kiến thức tốt về giáo lý Kitô giáo thôi chưa đủ. Đức tin của chúng ta chân thực khi ôm trọn cả đời sống, khi trở thành tiêu chuẩn cho các quyết định của chúng ta, khi làm cho chúng ta trở thành những người nam, người nữ dấn thân sống điều thiện và dám liều mạng vì yêu thương, như chính Chúa Giêsu đã làm”.
Các Kitô hữu, như Đức Thánh Cha nói trong buổi Tiếp Kiến Chung ngày 3 tháng 9 năm 2025, là chứng nhân của một Thiên Chúa trên Thập giá “không xuất hiện như một anh hùng chiến thắng, mà như một người cầu xin tình yêu”.
“Người không tuyên bố, không lên án, không tự bảo vệ. Người khiêm nhường xin điều mà tự Người không thể trao cho chính mình. […] Đây là nghịch lý Kitô giáo: Thiên Chúa cứu độ không bằng cách làm, mà bằng cách để cho người ta làm cho mình. Không phải bằng cách đánh bại sự dữ bằng sức mạnh, mà bằng cách chấp nhận sự yếu đuối của tình yêu đến cùng. Trên thập giá, Chúa Giêsu dạy chúng ta rằng con người không trở nên chính mình bằng quyền lực, mà qua việc tín thác mở lòng với người khác, ngay cả khi họ thù địch và là kẻ thù”.
Làm chứng cho hòa bình
Từ lời chào đầu tiên trong ngày được bầu chọn, Đức Thánh Cha Lêô XIV đã liên tục nói về hòa bình, mời gọi các Kitô hữu làm chứng cách cụ thể: “Bất bạo động, như một phương pháp và phong cách, phải là nét đặc trưng trong các quyết định, mối tương quan và hành động của chúng ta”, ngài nói với các phong trào và hiệp hội thuộc “Đấu trường Hòa bình” vào ngày 30 tháng 5. Trong buổi gặp gỡ các giám mục Ý ngày 17 tháng 6 năm 2025, ngài bày tỏ hy vọng “mỗi giáo phận có thể cổ võ các hành trình giáo dục về bất bạo động, sáng kiến hòa giải trong các xung đột địa phương và các dự án đón tiếp nhằm biến nỗi sợ người khác thành cơ hội gặp gỡ”.
Đồng thời, Đấng kế vị Thánh Phêrô đã nhiều lần cất tiếng phản đối việc tái vũ trang, như ngài đã làm vào cuối buổi Tiếp Kiến Chung ngày 18 tháng 6 năm 2025: “Chúng ta không bao giờ được quen với chiến tranh! Thật vậy, cần phải từ chối cám dỗ sử dụng vũ khí mạnh và tinh vi”.
Đức Thánh Cha Lêô XIV đã nói về tin giả được sử dụng như cái cớ cho các cuộc tấn công phòng ngừa hoặc để châm ngòi các cuộc chiến mới, như ngài đã nói vào ngày 26 tháng 6 năm 2025 trong buổi tiếp ROACO, Hiệp hội Trợ giúp các Giáo hội Đông phương:
“Tất cả chúng ta, do phẩm giá con người, được mời gọi xem xét các nguyên nhân của những xung đột này, xác định những gì là thật và nỗ lực giải quyết chúng. Nhưng cũng để loại bỏ những nguyên nhân giả dối, kết quả của sự thao túng cảm xúc và ngôn từ, và làm hết sức để vạch trần chúng. Con người không thể chết vì tin giả”.
Trong cùng bài diễn văn đó, còn có đoạn này, nổi bật bởi sự thực tiễn và cảm thức lịch sử mà ngày nay nhiều người dường như đã quên:
“Sau hàng thế kỷ lịch sử, làm sao có thể tin rằng các hành động chiến tranh mang lại hòa bình thay vì quay lại chống lại những người gây ra chúng? […] Làm sao chúng ta có thể tiếp tục phản bội khát vọng hòa bình của các dân tộc trên thế giới bằng những lời tuyên truyền cổ vũ gia tăng vũ khí, như thể sự vượt trội quân sự sẽ giải quyết vấn đề thay vì thổi bùng thêm hận thù và khát vọng báo thù? Người ta bắt đầu nhận ra số tiền khổng lồ đổ vào túi của ‘thương nhân buôn bán cái chết’; tiền đáng lẽ có thể dùng để xây bệnh viện và trường học mới lại được dùng để phá hủy những công trình đang tồn tại!”.
Lời kêu gọi giải trừ vũ khí của Giám mục Roma không chỉ dành cho các nhà lãnh đạo quốc gia – những người được mời gọi không biến của cải “chống lại con người, biến nó thành vũ khí hủy diệt các dân tộc và các độc quyền làm nhục người lao động” (bài giảng ngày 21 tháng 9 tại giáo xứ Thánh Anna ở Vatican) – mà còn dành cho mỗi người trong chúng ta, bởi lời của Chúa Giêsu mời gọi giải trừ vũ khí nơi “bàn tay”, bắt đầu từ việc giải trừ vũ khí nơi “con tim”. Như Đức Thánh Cha Lêô nói vào cuối Đêm Canh Thức đọc kinh Mân Côi Cầu nguyện cho Hòa bình ngày 11 tháng 10 năm 2025:
“’Hãy thu gươm lại’ là lời nhắn nhủ gửi đến những người quyền lực trên thế giới này, những người điều hướng vận mệnh các dân tộc: hãy can đảm giải trừ vũ khí! Đồng thời, đó là lời mời gọi mỗi người chúng ta nhận ra rằng không ý tưởng, đức tin hay chính sách nào biện minh cho việc giết chóc. Trước tiên chúng ta phải giải giới lòng mình, bởi nếu không có hòa bình nội tâm, chúng ta không thể đem hòa bình cho người khác”.
Đó là lời mời gọi “chấp nhận một chiều kích khác, nhìn thế giới từ vị trí thấp hơn: qua đôi mắt của những người đau khổ hơn là những kẻ quyền thế”.
Ngày 10 tháng 10 năm 2025, trong buổi tiếp tổ chức Trợ giúp các Giáo hội Đau khổ, Đức Thánh Cha Lêô cũng giải thích, trích lời Đức Giáo hoàng Phanxicô, rằng “không thể có hòa bình nếu không có tự do tôn giáo, tự do tư tưởng, tự do ngôn luận và tôn trọng quan điểm người khác”.
Tình yêu dành cho người nghèo
Trong Tông huấn đầu tiên của mình, Dilexi te, được công bố ngày 9 tháng 10 năm 2025, Đức Thánh Cha Lêô giải thích rằng giúp đỡ những người đau khổ “không chỉ là một cử chỉ bác ái của con người mà còn là một mạc khải: tiếp xúc với những người bé mọn và yếu thế là một cách căn bản để gặp gỡ Chúa của lịch sử” Tình yêu dành cho người nghèo không phải là “điều tùy chọn mà là một đòi hỏi của việc thờ phượng đích thực”.
“Việc một số người xem thường hoặc chế giễu công việc bác ái, như thể đó chỉ là nỗi bận tâm của vài người thay vì là trái tim nồng cháy của sứ mạng Giáo hội, khiến tôi xác tín rằng cần trở lại đọc Tin Mừng, kẻo chúng ta đánh tráo Tin Mừng bằng ‘sự khôn ngoan của thế gian’”.
Và “tất cả các thành phần Dân Chúa có bổn phận lên tiếng, dù bằng những cách khác nhau, để chỉ ra và tố cáo những vấn đề mang tính cơ cấu như thế, ngay cả phải chịu mang tiếng ngây thơ hay khờ dại”.
Đức Thánh Cha Lêô giải thích trong bài giáo lý ngày 28 tháng 5 năm 2025 rằng “việc thực hành thờ phượng không tự động dẫn tới lòng thương xót. Thật vậy, trước khi là một vấn đề tôn giáo, lòng thương xót là vấn đề nhân bản! Trước khi là tín hữu, chúng ta được mời gọi làm người”.
Trong buổi gặp gỡ các Sứ thần Tòa Thánh ngày 10 tháng 6 năm 2025, ngài nói:
“Tôi trông cậy nơi anh em để tại những quốc gia anh em đang sống, mọi người nhận biết rằng Giáo hội luôn sẵn sàng làm mọi sự vì tình yêu, rằng Giáo hội luôn đứng về phía những người rốt hết, người nghèo, và sẽ luôn bảo vệ quyền thiêng liêng được tin vào Thiên Chúa. […] Chỉ có tình yêu mới xứng đáng với đức tin, trước nỗi đau khổ của người vô tội, những người bị đóng đinh của thời đại hôm nay […]”.
Và ngày 13 tháng 7 năm 2025, từ Castel Gandolfo, ngài mời gọi các tín hữu – noi gương người Samaria Nhân hậu – đừng “lướt qua”, nhưng để trái tim mình “bị xuyên thấu” bởi “tất cả những ai đang rơi vào tội lỗi, đau khổ và nghèo đói”, bởi “tất cả những dân tộc bị lột trần, bị cướp bóc và tàn phá, nạn nhân của các chế độ chính trị độc tài, của một nền kinh tế buộc họ vào cảnh bần cùng, và của những cuộc chiến giết chết ước mơ cũng như chính mạng sống họ”.
Ngài mô tả các việc làm của lòng thương xót, như trong buổi đọc Kinh Truyền Tin ngày 10 tháng 8 năm 2025, là “ngân hàng an toàn và hữu ích nhất để chúng ta ký thác kho tàng của đời mình […] Trong gia đình, giáo xứ, trường học hoặc nơi làm việc, chúng ta hãy cố gắng đừng bỏ lỡ bất kỳ cơ hội nào để hành động với tình yêu”.
Tại Năm Thánh Công lý ngày 20 tháng 9 năm 2025, Đức Thánh Cha mời gọi chúng ta đừng quay lưng lại “trước thực tại của biết bao quốc gia và dân tộc đang ‘đói khát công lý’ vì điều kiện sống quá bất công và vô nhân đạo đến mức không thể chấp nhận”, nhắc nhở mọi người rằng “một Nhà nước không có công lý thì không phải là Nhà nước”.
Trong buổi gặp gỡ các Phong trào Bình dân ngày 23 tháng 10 năm 2025, Đấng kế vị Thánh Phêrô nhắc rằng ngày nay “loại trừ là gương mặt mới của bất công xã hội”.
“Khoảng cách giữa ‘một thiểu số nhỏ’- 1% dân số – và đại đa số còn lại đã mở rộng đáng kể. […] Là một Giám mục ở Peru, tôi rất vui đã từng trải nghiệm một Giáo hội đồng hành với con người trong nỗi buồn, niềm vui, trong cuộc đấu tranh và hy vọng của họ. Đó là liều thuốc giải cho sự thờ ơ có cơ cấu đang lan rộng, không xem trọng bi kịch của những người bị lột trần, cướp bóc, bóc lột và đẩy vào cảnh nghèo đói”.
Người di dân, Anh chị em của chúng ta
Trong bài giảng cho Năm Thánh Thế giới Truyền giáo và Người di dân ngày 5 tháng 10 năm 2025, Đức Thánh Cha Lêô XIV đã nói về “câu chuyện của biết bao anh chị em di dân của chúng ta […]:
“Bi kịch của việc họ chạy trốn bạo lực, đau khổ đeo bám họ, sự sợ hãi không thể thành công, mối nguy hiểm khi lênh đênh giữa biển khơi, tiếng kêu đau thương và tuyệt vọng. Anh chị em thân mến, những con thuyền ấy, mong tìm thấy bến bờ an toàn, và những ánh mắt đầy lo âu đan xen hy vọng mong đến được đất liền, không thể và không được gặp phải sự lạnh lùng thờ ơ hay dấu vết kỳ thị!”.
Trong bài diễn văn gửi các Phong trào Bình dân ngày 23 tháng 10 năm 2025, ngài nói về vấn đề an ninh:
“Các quốc gia có quyền và bổn phận bảo vệ biên giới, nhưng điều đó phải được cân bằng bởi nghĩa vụ đạo đức trong việc cung cấp nơi tị nạn. Với việc lạm dụng những người di dân yếu thế, chúng ta đang chứng kiến, không phải việc thực thi hợp pháp chủ quyền quốc gia, mà là những tội ác nghiêm trọng được thực hiện hoặc dung túng bởi nhà nước. Ngày càng có nhiều biện pháp vô nhân đạo được áp dụng – thậm chí được ca ngợi về mặt chính trị – coi những ‘kẻ không được chào đón’ này như rác rưởi, chứ không phải là con người. Kitô giáo, ngược lại, nói về Thiên Chúa là Tình yêu, Đấng tạo dựng chúng ta và mời gọi chúng ta sống như anh em”.
Hoán cải để chăm sóc Thụ tạo
Đức Thánh Cha đã nhiều lần nói về việc chăm sóc Thụ tạo, theo bước thông điệp Laudato si’ của vị tiền nhiệm Phanxicô, như ngài đã làm ngày 9 tháng 7 năm 2025, trong bài giới thiệu Thánh lễ cầu nguyện cho Thụ tạo:
“Ngay từ đầu Thánh lễ, chúng ta đã cầu xin cho sự hoán cải, cho chính chúng ta. Tôi muốn thêm rằng chúng ta cũng nên cầu nguyện cho sự hoán cải của nhiều người, cả trong và ngoài Giáo hội, những người chưa nhận ra sự cấp bách phải chăm sóc ngôi nhà chung. Các thảm họa thiên nhiên mà chúng ta thấy gần như hằng ngày trên thế giới, ở nhiều nơi và nhiều quốc gia, cũng phần nào là kết quả từ sự thái quá của con người và lối sống của chúng ta. Chúng ta cần tự hỏi: liệu chính chúng ta đã hoán cải hay chưa. Chúng ta cần điều đó biết bao!”.
Nguồn: Vatican News Tiếng Việt
Visited 3 times, 3 visit(s) today